- Katılım
- 18 Eki 2015
- Mesajlar
- 5,766
- Tepkime puanı
- 5,326
- Puanları
- 24
Göktürk Alfabesi:
gokturk_alfabesiMetinleri isim olarak Göktürk veya Orhun olarak adlandırılır.Orhun’da yerleşimde bulunmuş Türkler tarafından kullanılmış ve düzenlenmiştir.Bu alfabeyi Hunlar,Göktürkler ve Türk kavimler kullanmış ve eklemelerde bulunmuşlardır. Göktürk alfabesi 38 harften meydana gelmektedir.Dördü sesli olup, sekiz sesi karşılar, geri kalan harfler sessiz harf statüsündedir. İlginç olan ise;ok, ko, uk, ku, ük, kü, nç, nd, gibi heceler kendine has harflerle gösterilir. Sağdan sola doğru yazılır bu alfabe ve bu şekilde okunur.
Türklerin siyasal varlık olarak tarih sahnesine çıkmaları, Milattan önceki yüzyıllara, Hiung-nu`lar dönemine kadar geriye gitmektedir. Hunlar döneminde yazının kullanıldığına ilişkin bazı kayıtlar olmakla birlikte, bu yazının niteliği hakkında açık bilgilere sahip değiliz. Bu yüzden Türklerin kullandıkları kesin olarak bilinen ilk alfabe Göktürkler döneminde yaygınlık kazanan Göktürk alfabesidir. Son yıllarda Issık-Göl yakınındaki bir kurganda bulunan iki satırdan oluşan yazı, Göktürk alfabesi karaterinde olup, M.Ö. V.-IV. yüzyıllara tarihlenmektedir. Bu yüzden de Göktürklere bağlanan ilk Türk yazısının Göktürk Kağanlığı`nın kuruluşundan yüzyıllarca önce bulunduğunu kabul etmek gerekmektedir.
İlk Türk alfabesinden günümüze kalan en büyük kalınıtılar Göktürkler döneminde dikilen yazıtlarda karşımıza çıkmaktadır. Çözülüp değerlendirilmeleri ancak XIX. yüzyıl sonunda mümkün olmuştur. Bunlardan ilk bulunanları Yenisey Irmağı boyundaki yazıtlar olmuştu. 1889′da da Orhon yazıtları diye anılan iki büyük yazıt daha ortaya çıkarılmıştı. Öteki yazıtlardan farklı olarak bunların arka yüzlerinde Çince metinler de vardı. Yani Ankara`daki Augustus Tapınağı`nda olduğu gibi iki ayrı dilde yazılmışlardı. Danimarkalı Türkolog Wilhelm Thomsen, 1893`te bu yazıtları çözmüş, böylece bunların Kültigin ve Bilge Kağan tarafından diktirildikleri, yazının Türklere özgü bir alfabe, dilin de eski Türkçe olduğu meydana çıkarılmıştı.
Anıtların öneminden ötürü Orhon alfabesi diye de anılan Göktürk alfabesinin kökenine gelince, bu konuda çok farklı görüş ve iddialar bulunmaktadır. Bu alfabede kullanılan işaretler, Runik diye adlandırılan eski Iskandinav yazısındaki işaretlere benzediğı için Runik karakterli sayılmış ve o alfabeyle ilişkilli olabileceği öne sürülmüştür.Yazıyı çözen Thomsen, bu Türk alfabesinin Arani alfabesinden türemiş olabilece görüşünü savunmuştu. Buna karsın Aristov gibi Rus bilginleri, bu yazıdaki işaretlerin eski Türk damgalarından alınmış olabileceğine dikkatleri çekmiştir. A. Cevat Emre ise, Göktürk yazısının Sümer yazısı ile aynı kökten gediğini varsaymıştır. Bütün bu değişik, hatta çelişik savlar arasinda söylenebilecek şey, bilim çevrelerinde en çok Thomsen’ın görüşünün tutunduğudur.
Göktürkler çağında yaygınlaşan bu ilk Türk alfabesi, yazıtlar dışında yazma eserlerde de kullanılmıştır. Doğu Türkistan Yazmaları diye adlandırılan eserler bunu kanıtlamaktadır. Bu alfabenin Göktürkler`den sonra gelen Uygurlar döneminde de bir süre kullanıldığı görülmektedir. 759-760 yıllarında dikilen Şine-Usu yazıtı ile son yıllarda bulunan Taryat Yazıtı bunu göstermektedir. Bunun dışında Göktürk alfabesi, bazı değişikliklerle Bulgarlar,Hazarlar, Peçenekler ve Sekeller tarafından da kullanılmış ve böylece Orta Asya`dan Avrupa içlerine kadar yayılmıştır.
Ekli dosyayı görüntüle 175973
Uygur Alfabesi:
uygur_alfabesiGöktürklerden sonra kurulan Uygurlar tarafından adlandırılmıştır bu alfabe. 18 adet işaretten,sembolden meydana gelmiştir.4 sesli harf geri kalan harfler ise sessiz harf olarak bilinir. Sağdan sola yazılış mevcuttur ve harfler birbirine bitişik olacak şekilde yazılır. Bu yazının katiplerine yani yazıcılarına Bu yazının katiplerine, bakşı, bakşıgeri veya serbahşı adı verilmektedir.
Göktürk Kağanlığı`nın 744 tarihinde yıkılmasıyla onun yerine geçen Uygur egemenliği dönemi kültürel etkinlikler ve gelişmeler yönünden İslam öncesi Türk tarihinin en parlak ve dikkate değer dönemini oluşturur. Çin, Hint ve İran kültürlerinin de etkisiyle kültür hayatına öncelik, renk ve hareketlilik getiren Uygurlar, kağıdı ve matbaayı da alıp kullanmışlardır. Bu arada kullanılagelen Göktürk yazısını bırakarak kendilerine özgü yeni bir alfabe düzenlemişlerdir.Uygur alfabesi, Sogd kökenli olup, bazı değişikliklerle Türkçe`ye uygulanmıştı.
Bu alfabenin ne zaman kullanılmaya başlandığı kesin olarak saptanamamaktadır. Bugün için bilinen, bu yazı ile yazılmış en eski metinlerin IX. yüzyıl sonlarına ait olduklarıdır. Buna karşın, söz konusu alfabe Uygurların siyasal varlıklarını yitirmelerinden sonra da yüzyıllar boyunca kullanılmıştır. Türklerin İslamiyete geçişleri ve Arap kökenli yeni bir alfabenin kabulünden sonra da Türkistan ve Kırım`daki Türk devletlerinde bu alfabe varlığını koruyabilmiştir. Timur İmparntorluğu ve onun kollarında Uygur yazısının kullanıldığı bilinmektedir.
Ebu Said Mirza`nın 1468`de Uzun Hasan’a gönderdigil bitik -mektup- Uygur harfleriyle yazılmıştı. Osmanlı İmparatorluğu`nda da sarayda Uygurca bilen kâtipler vardı ve Orta Asya`daki Türk hükümdarlarına gönderilen mektuplarla kimi yarlıkları bunlar yazıyorlardı. Örneğin, Fatih Mehmet`in Otlukbeli Savaşı`ndan sonra Özbek Hanına gönderdiği zafername Uygur alfabesiyle yazılmıştı. Böylece Orta Asya Türkleri arasında olduğu kadar Osmanlı merkez yönetiminde de geçerliliğini koruduğu anlaşılan Uygur alfabesi, varlığını bir süre daha devam ettirmiş ve 18. yüzyılda tamamıyla unutulmuşdur.
Ekli dosyayı görüntüle 175974
Arap-İslam Alfabesi:
Türklerin İslamiyeti kabulünden sonra gerçekleşen bu dönemde bu alfabe ön plana çıkmış ve yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Arap alfabesi 28 harftir ancak Türklerin kullandıkları 31 ile 36 harften meydana gelmektedir. Bu alfabe ile Türk islam tarihinde birçok eser verilmiştir. Sağdan sola yazılır. Kullanımı zor gibi görünse de harflerin öğrenimi çok da zor ya da uğraştırıcı değildir.
Türklerin topluca İslamiyet’i kabulünden, yani 10. asırdan sonra geniş bir sahada bütün Türk-İslam devletleri tarafından kullanıldı. Arap Alfabesi yirmi sekiz harf olmasına rağmen Türklerin kullandığı İslam harfleri otuz bir ile otuz altı harften meydana gelir. Sağdan sola doğru yazılan bu alfabe, bütün Türklüğü kucaklamış ve Türkçe’nin çeşitli lehçelerinde, pekçok kitap, kitabe yazılmıştır. Muazzam ve kesintisiz abidevi eserler bu alfabe ile verildi. Türkiye, İslam alemi ve dünyanın her yerindeki kütüphane ve kitapseverlerin kitaplıklarında İslam harfleriyle yazılmış milyonlarca Türkçe eser mevcuttur. Dünyanın en büyük ve muazzam arşivi, Türk – İslam alfabesiyle yazılan Türkçe evraklarla doludur.
Ekli dosyayı görüntüle 175975
Kiril Alfabesi:
Kiril alfabesi emperyalizmin zoraki tatbikidir.Bu cümleyi ilk okuduğumda anlam veremedim ancak konuyu şu şekilde izah edebilirim sizlere. Ruslar sınırları içinde Türklere bütünlüklerini bozmak amacıyla tek bir alfabe yasağı koyarak farklı semboller ve şekillerle dolu alfabeler koymuştur. Otuz sekiz harftir. On biri sesli, geri kalan harfler ise sessiz harf statüsündedir. Soldan sağa doğru yazılır. Kullanım alanı, Rusya’daki Türkler içindir.
Kiril alfabesi, Slav halkları tarafından yaygın olarak kullanılan, genellikle Slav dillerini yazmak için kullanılan bir alfabedir. Ama çarlık döneminde Rusya sınırları içinde bulunan Türk halklarına da benimsetilmeye çalışılan bir alfabe olmuştur. Bu çalışmaların ikinci aşaması Sovyetler Birliği döneminde gerçekleşmiş, devletin sınırları içinde bulunan diğer topluluklara ve Türk Cumhuriyetlerine Kiril alfabesini zorla kabul ettirme çalışmaları yapılmıştır. Böylece birçok farklı Kiril alfabesi ortaya çıkmıştır. Türkçe sesleri karşılamak amacıyla alfabeye bazı harfler eklenmiştir. Ama bu Cumhuriyetlerde kullanılan alfabeler aynı değildir. Hepsi Kiril alfabesine dayanıyor ve birbirlerine benziyor olsalar da farklı alfabeler olarak ortaya çıkmışlardır. Bu alfabeleri kullanan ülkelerin bir kısmı Latin alfabesine geçmiştir, bir kısmında Latin alfabesine geçmek için çalışmalar yapılmaktadır. Bazı Türk cumhuriyetlerinde ise Kiril alfabesi ile Latin alfabesi beraber kullanılmaktadır.
Kiril alfabesinin ismi, 9.yüzyılda Moravya’da Slav dili ve dini konular üzerine çalışmalar yapan Kiril ve kardeşi Metodius’tan gelmektedir. Ama Kiril alfabesini geliştiren Kiril ve Metodius kardeşler değildir. Sonradan aziz ilan edilen, Avrupa’nın koruyucusu ve Slav önderleri gibi unvanlar alan kardeşlerin geliştirdiği alfabe Glagolit ya da Glagol olarak bilinen alfabedir. Yunan alfabesinden esinlenerek geliştirilen Glagolit alfabesi, 38 harften oluşuyordu. Bu alfabe Eski Slav diline uyumlu olacak şekilde geliştirilmişti ve öncelikli amacı İncil’i ve diğer dini metinleri Slav diline çevirmekti. Dolayısıyla Slav dili ile yazılmış olan en eski metinlerin bazıları Glagolit alfabesi ile yazılmıştır. Kiril alfabesi ise bu alfabeden esinlenerek ve alfabeyi geliştiren kardeşlerin öğrencileri ya da takipçileri olan kişiler tarafından hazırlanmıştır. Kiril alfabesini ortaya çıkartan kişinin Ohridli Clement olduğu, Kiril ve Metodius kardeşlerin öğrencisi olan bu kişinin öğretmenlerinin ismini alfabeye verdiği yolunda görüşler vardır. Kiril alfabesinin geliştirilmesi hakkında bir başka teori ise Preslav Edebiyat Okulunda 10.yüzyılda geliştirildiği yönündedir. Bu okul Bulgaristan’da bulunmaktadır. Kiril ve Metodius kardeşlerin görüşlerini kabul eden ve takipçileri olan kişiler, kardeşlerin ölümü sonrasında yetkililer tarafından atanan yeni misyoner tarafından Moravya’dan kovulmuşlardı. Bu kişiler hoş karşılandıkları Bulgaristan’a yerleşmişlerdi. Bulgaristan’da resmi dilin Slav dili olmasından sonra da dinlerini ve dillerini yaygınlaştıracak olan okullar açmışlardır. İşte Kiril alfabesinin oluşturulması hakkındaki teori, bu okullardan birisi olan Preslav Edebiyat Okulu’nda alfabenin geliştirildiği ve bu alfabeye kardeşlerin isminden esinlenen Kiril adının verildiği yönündedir.
Kiril alfabesi uzun bir dönem kullanılmasına rağmen çok fazla geliştirilmemiştir. Bunun nedeni ise Slav halklarının bahsedilen uzun süre boyunca siyasi bir güç olarak boy gösterememiş olmasıdır. Ama Rusya devleti ve çarlık dönemi ile birlikte önem kazanmış ve Kiril alfabesinde bazı iyileştirmeler yapılmıştır. 18.yüzyılın başlarında Büyük Peter yapılan değişiklik ile alfabede bulunan Yunan harfleri çıkartılmıştı. Böylece Kiril alfabesi daha kolay kullanılabilen, düzenli ve basit bir alfabe haline gelmişti. 1918 yılında yapılan bir başka iyileştirme ile de alfabede bulunan ve gereksiz olduğu düşünülen diğer harfler de çıkartılmıştı. Yapılan değişiklikler sonrası alfabe günümüzde kullanılan şeklini almıştır. Yine de tek bir Kiril alfabesinden söz etmek mümkün olmayabilir. Çünkü Rusça, Beyaz Rusça, Bulgarca, Ukraynaca, Pomakça ve Makedonca gibi pek çok Slav dili ve Kazakistan, Başkurdistan, Moğolistan, Kırgızistan, Tacikistan, Makedonya, Yakutistan gibi ülkelerde veya özerk bölgelerde kullanılan farklı diller Kiril alfabesi ile yazılmaktadır. Dolayısıyla Kiril alfabesi temel alınmış ama bu bölgelerde kullanılan dillerdeki sesleri karşılamak üzere alfabeye bazı harfler eklenmiştir. Dolayısıyla kullanılan Kiril alfabesi sayısı artmıştır. Ama bu durum normal olarak kabul edilebilir. Örneğin dünyanın en çok kullanılan alfabesi olan Latin alfabesi de benzer şekilde kullanıldığı dilin seslerini karşılamak üzere eklenen veya çıkartılan harfler nedeniyle farklı şekillerde oluşturulan birçok alfabeye esin kaynağı olmuştur.
Sonuç olarak dünyanın en çok kullanılan alfabelerinden birisi olan Kiril alfabesi, farklı şekillerde ve kullanıldığı dillerin ihtiyaçlarını karşılayacak şekle getirilmiştir. Günümüzde kullanılan Rus Kiril alfabesinde 33 harf bulunmaktadır. Bu harflerin 10 tanesi ünlü harf, 21 tanesi ünsüz harf ve 2 tanesi de tonlama işareti olarak kullanılan harflerdir. Ama örneğin Makedonca yazmak için kullanılan Kiril alfabesi 31 harften oluşmaktadır. Farklı dillerde kullanılan Kiril alfabeleri, dilin özelliklerine göre eklenen ya da çıkartılan harfler nedeniyle genellikle 30 harfin üzerinde harf sayısına sahip olan alfabelerdir. Kiril alfabesi dünyanın en çok kullanılan alfabelerinden birisi olmasına rağmen, kullanan kişi sayısı giderek azalmaktadır. Özellikle Slav halkları içinde olmayan ya da Müslüman halklardan oluşan vatandaşlara sahip olan ülkeler, kullanmakta oldukları Kiril alfabesini bırakarak Latin alfabesine geçiş yapmaktadırlar. Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin yanı sıra Makedonya da alfabesini değiştirme çalışmaları yapan ya da Kiril alfabesi ile birlikte Latin alfabesini kullanmaya başlayan ülkelere örnek olarak gösterilebilir. Bu ülkelerin yanı sıra halkının dini Tibet Budizmi olarak görünen ve Kiril alfabesini kullanan Moğolistan gibi ülkelerin de yakın dönemde Kiril alfabesini kullanmayı bırakacağı söylenebilir.
Ekli dosyayı görüntüle 175976
Latin Alfabesi:
latin_alfabesi1925 yılında ilk olarak Azeri Türkleri tarafında kullanılmıştır. Türkiye Cumhuriyetinin kurulmasından sonra 1928 yılında ülkemizde kullanılmaya başlandı. 8 sesli harf bulunur geri kalan ise sessiz harftir. Türkiye ve Avrupa Türkleri tarafından kullanılan bu alfabe diğer kullanılan alfabelere göre daha kolay ve öğrenilmesi daha basittir. Türkler bu 5 alfabenin yanı sıra birçok alfabeyi kullanmıştır ancak uzun süre kullanılan ve bizlerin etki ettiği alfabeler bilgi verilen 5 alfabedir.
Ekli dosyayı görüntüle 175977
Brahmi Alfebesi : Brahmi Alfabesi, Hint yazı sistemlerinin öncüsü olarak kabul edilen bir alfabedir. Alfabe olarak nitelendirilse de, sayıları yüzden daha fazla olan hece işaretlerinin kullanıldığı bir yazı sistemidir. Dünyada aktif olarak kullanıldığı bilinen en eski yazı sistemlerinden birisidir. Brahmi Alfabesi ile yazılan ilk örneklerin Hindistan’da ve M.Ö.3 yüzyılda yazıldığı bilinmektedir.
Bu alfabenin Türkler açısından önemli olmasının nedeni ise Budist misyonerlerden bu yazı sistemini öğrenmeleri ve kullanmaları olarak gösterilebilir. Hint-Avrupalı Toharlar’ın yanı sıra Sakalar ve Uygur Türkleri Brahmi Alfabesini kullanmıştır. Bu alfabeyi kullanarak Budist öğretilerini anlatmış ve daha çok dini içerikli metinler yazmışlardır. Ama söz konusu olan belgelerin arasında ticari belgeler de bulunmaktadır. Hindistan’da Sanskritçe’yi yazmak için kullanılan bu alfabeyi kendi dillerinde ve yine Sanskritçe yazmak için kullanan diğer Budist topluluklar, alfabede bazı değişiklikler yapmış ve kendi dillerine uyumlu hale getirmişlerdir.
Soldan sağa doğru yazılan bir yazı sistemi olan Brahmi Alfabesi, kökeni kesin olarak bilinmeyen bir alfabedir. Ama kökeni konusunda oluşturulan en kuvvetli teorilerden bir tanesi, tüccarların Güney Arapçanın yazılması için kullanılan Sami alfabelerinden birini Hindistan’a taşımış olduğu şeklindedir. Bu alfabenin Brahmi Alfabesinin kaynağı olduğu savunulmaktadır. Bir başka teori ise Alman Bühler tarafından ortaya atılmıştır ve doğruluk payı yüksek olabilecek bir teori olarak görünmektedir. Buna göre Brahmi alfabesinin kökeni Arami alfabesine dayanmaktadır. Brahmi alfabesinde kullanılan bazı harflerin şekil ve karşıladıkları sesler bakımından söz konusu alfabeyle büyük benzerlik göstermeleri nedeniyle, Brahmi alfabesinin kökeni hakkında ortaya atılan en kuvvetli teorinin bu teori olduğu söylenebilir.
Brahmi alfabesi kullanılarak yazılan Türkçe metinlerin sayısı ise oldukça azdır. Bu metinlerdeki incelemeler sonucunda, özellikle Türkçe ünlüleri yazmak için bazı işaretlerin eklendiği görülmüştür. Uygurca ya da Eski Türk diyalekti olduğu tespit edilen metinlerin sayısı 100 tane kadardır ve bunlar genellikle tıp ve benzeri konulardan oluşan metinlerdir. Tabi Budizm hakkında veya dini konularda yazılmış olan bazı metinleri ayrı olarak tutmak gerekebilir.
Sonuç olarak Brahmi alfabesinin Hindistan dışında kalan bölümlerde daha çok dini bir yazı dili olarak kullanıldığı, nadiren diğer konular hakkında yazılmak amacıyla değerlendirildiği söylenebilir. Tabi bunda Türk ve Orta Asya toplulukları tarafından kullanılması, bu dillerde kullanılan sesli harflerin alfabede bulunmaması etkili olmuş olabilir. Orta Asya’da kullanılan Göktürk alfabesi ya da Uygur alfabesi gibi alfabeler, bu dilleri yazılı hale getirmek için çok daha uygun olan ve kullanılışları çok daha kolay olan alfabelerdir.
Sonuç olarak öğrenilmesi ve kullanılması nispeten zor olan Brahmi alfabesi, doğduğu yer olan Hindistan’da da alfabeyi kullanan diğer topluluklar arasında da fazla kullanılmayan bir alfabe olmuştur. Yine de Budizm ile ilgili bazı metinleri ve felsefik içerikli eserleri yazmak için kullanılan bir yazı sistemi olması nedeniyle, önemli bir alfabe olarak kabul edilebilir.
Ekli dosyayı görüntüle 175978Ekli dosyayı görüntüle 176145
gokturk_alfabesiMetinleri isim olarak Göktürk veya Orhun olarak adlandırılır.Orhun’da yerleşimde bulunmuş Türkler tarafından kullanılmış ve düzenlenmiştir.Bu alfabeyi Hunlar,Göktürkler ve Türk kavimler kullanmış ve eklemelerde bulunmuşlardır. Göktürk alfabesi 38 harften meydana gelmektedir.Dördü sesli olup, sekiz sesi karşılar, geri kalan harfler sessiz harf statüsündedir. İlginç olan ise;ok, ko, uk, ku, ük, kü, nç, nd, gibi heceler kendine has harflerle gösterilir. Sağdan sola doğru yazılır bu alfabe ve bu şekilde okunur.
Türklerin siyasal varlık olarak tarih sahnesine çıkmaları, Milattan önceki yüzyıllara, Hiung-nu`lar dönemine kadar geriye gitmektedir. Hunlar döneminde yazının kullanıldığına ilişkin bazı kayıtlar olmakla birlikte, bu yazının niteliği hakkında açık bilgilere sahip değiliz. Bu yüzden Türklerin kullandıkları kesin olarak bilinen ilk alfabe Göktürkler döneminde yaygınlık kazanan Göktürk alfabesidir. Son yıllarda Issık-Göl yakınındaki bir kurganda bulunan iki satırdan oluşan yazı, Göktürk alfabesi karaterinde olup, M.Ö. V.-IV. yüzyıllara tarihlenmektedir. Bu yüzden de Göktürklere bağlanan ilk Türk yazısının Göktürk Kağanlığı`nın kuruluşundan yüzyıllarca önce bulunduğunu kabul etmek gerekmektedir.
İlk Türk alfabesinden günümüze kalan en büyük kalınıtılar Göktürkler döneminde dikilen yazıtlarda karşımıza çıkmaktadır. Çözülüp değerlendirilmeleri ancak XIX. yüzyıl sonunda mümkün olmuştur. Bunlardan ilk bulunanları Yenisey Irmağı boyundaki yazıtlar olmuştu. 1889′da da Orhon yazıtları diye anılan iki büyük yazıt daha ortaya çıkarılmıştı. Öteki yazıtlardan farklı olarak bunların arka yüzlerinde Çince metinler de vardı. Yani Ankara`daki Augustus Tapınağı`nda olduğu gibi iki ayrı dilde yazılmışlardı. Danimarkalı Türkolog Wilhelm Thomsen, 1893`te bu yazıtları çözmüş, böylece bunların Kültigin ve Bilge Kağan tarafından diktirildikleri, yazının Türklere özgü bir alfabe, dilin de eski Türkçe olduğu meydana çıkarılmıştı.
Anıtların öneminden ötürü Orhon alfabesi diye de anılan Göktürk alfabesinin kökenine gelince, bu konuda çok farklı görüş ve iddialar bulunmaktadır. Bu alfabede kullanılan işaretler, Runik diye adlandırılan eski Iskandinav yazısındaki işaretlere benzediğı için Runik karakterli sayılmış ve o alfabeyle ilişkilli olabileceği öne sürülmüştür.Yazıyı çözen Thomsen, bu Türk alfabesinin Arani alfabesinden türemiş olabilece görüşünü savunmuştu. Buna karsın Aristov gibi Rus bilginleri, bu yazıdaki işaretlerin eski Türk damgalarından alınmış olabileceğine dikkatleri çekmiştir. A. Cevat Emre ise, Göktürk yazısının Sümer yazısı ile aynı kökten gediğini varsaymıştır. Bütün bu değişik, hatta çelişik savlar arasinda söylenebilecek şey, bilim çevrelerinde en çok Thomsen’ın görüşünün tutunduğudur.
Göktürkler çağında yaygınlaşan bu ilk Türk alfabesi, yazıtlar dışında yazma eserlerde de kullanılmıştır. Doğu Türkistan Yazmaları diye adlandırılan eserler bunu kanıtlamaktadır. Bu alfabenin Göktürkler`den sonra gelen Uygurlar döneminde de bir süre kullanıldığı görülmektedir. 759-760 yıllarında dikilen Şine-Usu yazıtı ile son yıllarda bulunan Taryat Yazıtı bunu göstermektedir. Bunun dışında Göktürk alfabesi, bazı değişikliklerle Bulgarlar,Hazarlar, Peçenekler ve Sekeller tarafından da kullanılmış ve böylece Orta Asya`dan Avrupa içlerine kadar yayılmıştır.
Ekli dosyayı görüntüle 175973
Uygur Alfabesi:
uygur_alfabesiGöktürklerden sonra kurulan Uygurlar tarafından adlandırılmıştır bu alfabe. 18 adet işaretten,sembolden meydana gelmiştir.4 sesli harf geri kalan harfler ise sessiz harf olarak bilinir. Sağdan sola yazılış mevcuttur ve harfler birbirine bitişik olacak şekilde yazılır. Bu yazının katiplerine yani yazıcılarına Bu yazının katiplerine, bakşı, bakşıgeri veya serbahşı adı verilmektedir.
Göktürk Kağanlığı`nın 744 tarihinde yıkılmasıyla onun yerine geçen Uygur egemenliği dönemi kültürel etkinlikler ve gelişmeler yönünden İslam öncesi Türk tarihinin en parlak ve dikkate değer dönemini oluşturur. Çin, Hint ve İran kültürlerinin de etkisiyle kültür hayatına öncelik, renk ve hareketlilik getiren Uygurlar, kağıdı ve matbaayı da alıp kullanmışlardır. Bu arada kullanılagelen Göktürk yazısını bırakarak kendilerine özgü yeni bir alfabe düzenlemişlerdir.Uygur alfabesi, Sogd kökenli olup, bazı değişikliklerle Türkçe`ye uygulanmıştı.
Bu alfabenin ne zaman kullanılmaya başlandığı kesin olarak saptanamamaktadır. Bugün için bilinen, bu yazı ile yazılmış en eski metinlerin IX. yüzyıl sonlarına ait olduklarıdır. Buna karşın, söz konusu alfabe Uygurların siyasal varlıklarını yitirmelerinden sonra da yüzyıllar boyunca kullanılmıştır. Türklerin İslamiyete geçişleri ve Arap kökenli yeni bir alfabenin kabulünden sonra da Türkistan ve Kırım`daki Türk devletlerinde bu alfabe varlığını koruyabilmiştir. Timur İmparntorluğu ve onun kollarında Uygur yazısının kullanıldığı bilinmektedir.
Ebu Said Mirza`nın 1468`de Uzun Hasan’a gönderdigil bitik -mektup- Uygur harfleriyle yazılmıştı. Osmanlı İmparatorluğu`nda da sarayda Uygurca bilen kâtipler vardı ve Orta Asya`daki Türk hükümdarlarına gönderilen mektuplarla kimi yarlıkları bunlar yazıyorlardı. Örneğin, Fatih Mehmet`in Otlukbeli Savaşı`ndan sonra Özbek Hanına gönderdiği zafername Uygur alfabesiyle yazılmıştı. Böylece Orta Asya Türkleri arasında olduğu kadar Osmanlı merkez yönetiminde de geçerliliğini koruduğu anlaşılan Uygur alfabesi, varlığını bir süre daha devam ettirmiş ve 18. yüzyılda tamamıyla unutulmuşdur.
Ekli dosyayı görüntüle 175974
Arap-İslam Alfabesi:
Türklerin İslamiyeti kabulünden sonra gerçekleşen bu dönemde bu alfabe ön plana çıkmış ve yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Arap alfabesi 28 harftir ancak Türklerin kullandıkları 31 ile 36 harften meydana gelmektedir. Bu alfabe ile Türk islam tarihinde birçok eser verilmiştir. Sağdan sola yazılır. Kullanımı zor gibi görünse de harflerin öğrenimi çok da zor ya da uğraştırıcı değildir.
Türklerin topluca İslamiyet’i kabulünden, yani 10. asırdan sonra geniş bir sahada bütün Türk-İslam devletleri tarafından kullanıldı. Arap Alfabesi yirmi sekiz harf olmasına rağmen Türklerin kullandığı İslam harfleri otuz bir ile otuz altı harften meydana gelir. Sağdan sola doğru yazılan bu alfabe, bütün Türklüğü kucaklamış ve Türkçe’nin çeşitli lehçelerinde, pekçok kitap, kitabe yazılmıştır. Muazzam ve kesintisiz abidevi eserler bu alfabe ile verildi. Türkiye, İslam alemi ve dünyanın her yerindeki kütüphane ve kitapseverlerin kitaplıklarında İslam harfleriyle yazılmış milyonlarca Türkçe eser mevcuttur. Dünyanın en büyük ve muazzam arşivi, Türk – İslam alfabesiyle yazılan Türkçe evraklarla doludur.
Ekli dosyayı görüntüle 175975
Kiril Alfabesi:
Kiril alfabesi emperyalizmin zoraki tatbikidir.Bu cümleyi ilk okuduğumda anlam veremedim ancak konuyu şu şekilde izah edebilirim sizlere. Ruslar sınırları içinde Türklere bütünlüklerini bozmak amacıyla tek bir alfabe yasağı koyarak farklı semboller ve şekillerle dolu alfabeler koymuştur. Otuz sekiz harftir. On biri sesli, geri kalan harfler ise sessiz harf statüsündedir. Soldan sağa doğru yazılır. Kullanım alanı, Rusya’daki Türkler içindir.
Kiril alfabesi, Slav halkları tarafından yaygın olarak kullanılan, genellikle Slav dillerini yazmak için kullanılan bir alfabedir. Ama çarlık döneminde Rusya sınırları içinde bulunan Türk halklarına da benimsetilmeye çalışılan bir alfabe olmuştur. Bu çalışmaların ikinci aşaması Sovyetler Birliği döneminde gerçekleşmiş, devletin sınırları içinde bulunan diğer topluluklara ve Türk Cumhuriyetlerine Kiril alfabesini zorla kabul ettirme çalışmaları yapılmıştır. Böylece birçok farklı Kiril alfabesi ortaya çıkmıştır. Türkçe sesleri karşılamak amacıyla alfabeye bazı harfler eklenmiştir. Ama bu Cumhuriyetlerde kullanılan alfabeler aynı değildir. Hepsi Kiril alfabesine dayanıyor ve birbirlerine benziyor olsalar da farklı alfabeler olarak ortaya çıkmışlardır. Bu alfabeleri kullanan ülkelerin bir kısmı Latin alfabesine geçmiştir, bir kısmında Latin alfabesine geçmek için çalışmalar yapılmaktadır. Bazı Türk cumhuriyetlerinde ise Kiril alfabesi ile Latin alfabesi beraber kullanılmaktadır.
Kiril alfabesinin ismi, 9.yüzyılda Moravya’da Slav dili ve dini konular üzerine çalışmalar yapan Kiril ve kardeşi Metodius’tan gelmektedir. Ama Kiril alfabesini geliştiren Kiril ve Metodius kardeşler değildir. Sonradan aziz ilan edilen, Avrupa’nın koruyucusu ve Slav önderleri gibi unvanlar alan kardeşlerin geliştirdiği alfabe Glagolit ya da Glagol olarak bilinen alfabedir. Yunan alfabesinden esinlenerek geliştirilen Glagolit alfabesi, 38 harften oluşuyordu. Bu alfabe Eski Slav diline uyumlu olacak şekilde geliştirilmişti ve öncelikli amacı İncil’i ve diğer dini metinleri Slav diline çevirmekti. Dolayısıyla Slav dili ile yazılmış olan en eski metinlerin bazıları Glagolit alfabesi ile yazılmıştır. Kiril alfabesi ise bu alfabeden esinlenerek ve alfabeyi geliştiren kardeşlerin öğrencileri ya da takipçileri olan kişiler tarafından hazırlanmıştır. Kiril alfabesini ortaya çıkartan kişinin Ohridli Clement olduğu, Kiril ve Metodius kardeşlerin öğrencisi olan bu kişinin öğretmenlerinin ismini alfabeye verdiği yolunda görüşler vardır. Kiril alfabesinin geliştirilmesi hakkında bir başka teori ise Preslav Edebiyat Okulunda 10.yüzyılda geliştirildiği yönündedir. Bu okul Bulgaristan’da bulunmaktadır. Kiril ve Metodius kardeşlerin görüşlerini kabul eden ve takipçileri olan kişiler, kardeşlerin ölümü sonrasında yetkililer tarafından atanan yeni misyoner tarafından Moravya’dan kovulmuşlardı. Bu kişiler hoş karşılandıkları Bulgaristan’a yerleşmişlerdi. Bulgaristan’da resmi dilin Slav dili olmasından sonra da dinlerini ve dillerini yaygınlaştıracak olan okullar açmışlardır. İşte Kiril alfabesinin oluşturulması hakkındaki teori, bu okullardan birisi olan Preslav Edebiyat Okulu’nda alfabenin geliştirildiği ve bu alfabeye kardeşlerin isminden esinlenen Kiril adının verildiği yönündedir.
Kiril alfabesi uzun bir dönem kullanılmasına rağmen çok fazla geliştirilmemiştir. Bunun nedeni ise Slav halklarının bahsedilen uzun süre boyunca siyasi bir güç olarak boy gösterememiş olmasıdır. Ama Rusya devleti ve çarlık dönemi ile birlikte önem kazanmış ve Kiril alfabesinde bazı iyileştirmeler yapılmıştır. 18.yüzyılın başlarında Büyük Peter yapılan değişiklik ile alfabede bulunan Yunan harfleri çıkartılmıştı. Böylece Kiril alfabesi daha kolay kullanılabilen, düzenli ve basit bir alfabe haline gelmişti. 1918 yılında yapılan bir başka iyileştirme ile de alfabede bulunan ve gereksiz olduğu düşünülen diğer harfler de çıkartılmıştı. Yapılan değişiklikler sonrası alfabe günümüzde kullanılan şeklini almıştır. Yine de tek bir Kiril alfabesinden söz etmek mümkün olmayabilir. Çünkü Rusça, Beyaz Rusça, Bulgarca, Ukraynaca, Pomakça ve Makedonca gibi pek çok Slav dili ve Kazakistan, Başkurdistan, Moğolistan, Kırgızistan, Tacikistan, Makedonya, Yakutistan gibi ülkelerde veya özerk bölgelerde kullanılan farklı diller Kiril alfabesi ile yazılmaktadır. Dolayısıyla Kiril alfabesi temel alınmış ama bu bölgelerde kullanılan dillerdeki sesleri karşılamak üzere alfabeye bazı harfler eklenmiştir. Dolayısıyla kullanılan Kiril alfabesi sayısı artmıştır. Ama bu durum normal olarak kabul edilebilir. Örneğin dünyanın en çok kullanılan alfabesi olan Latin alfabesi de benzer şekilde kullanıldığı dilin seslerini karşılamak üzere eklenen veya çıkartılan harfler nedeniyle farklı şekillerde oluşturulan birçok alfabeye esin kaynağı olmuştur.
Sonuç olarak dünyanın en çok kullanılan alfabelerinden birisi olan Kiril alfabesi, farklı şekillerde ve kullanıldığı dillerin ihtiyaçlarını karşılayacak şekle getirilmiştir. Günümüzde kullanılan Rus Kiril alfabesinde 33 harf bulunmaktadır. Bu harflerin 10 tanesi ünlü harf, 21 tanesi ünsüz harf ve 2 tanesi de tonlama işareti olarak kullanılan harflerdir. Ama örneğin Makedonca yazmak için kullanılan Kiril alfabesi 31 harften oluşmaktadır. Farklı dillerde kullanılan Kiril alfabeleri, dilin özelliklerine göre eklenen ya da çıkartılan harfler nedeniyle genellikle 30 harfin üzerinde harf sayısına sahip olan alfabelerdir. Kiril alfabesi dünyanın en çok kullanılan alfabelerinden birisi olmasına rağmen, kullanan kişi sayısı giderek azalmaktadır. Özellikle Slav halkları içinde olmayan ya da Müslüman halklardan oluşan vatandaşlara sahip olan ülkeler, kullanmakta oldukları Kiril alfabesini bırakarak Latin alfabesine geçiş yapmaktadırlar. Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin yanı sıra Makedonya da alfabesini değiştirme çalışmaları yapan ya da Kiril alfabesi ile birlikte Latin alfabesini kullanmaya başlayan ülkelere örnek olarak gösterilebilir. Bu ülkelerin yanı sıra halkının dini Tibet Budizmi olarak görünen ve Kiril alfabesini kullanan Moğolistan gibi ülkelerin de yakın dönemde Kiril alfabesini kullanmayı bırakacağı söylenebilir.
Ekli dosyayı görüntüle 175976
Latin Alfabesi:
latin_alfabesi1925 yılında ilk olarak Azeri Türkleri tarafında kullanılmıştır. Türkiye Cumhuriyetinin kurulmasından sonra 1928 yılında ülkemizde kullanılmaya başlandı. 8 sesli harf bulunur geri kalan ise sessiz harftir. Türkiye ve Avrupa Türkleri tarafından kullanılan bu alfabe diğer kullanılan alfabelere göre daha kolay ve öğrenilmesi daha basittir. Türkler bu 5 alfabenin yanı sıra birçok alfabeyi kullanmıştır ancak uzun süre kullanılan ve bizlerin etki ettiği alfabeler bilgi verilen 5 alfabedir.
Ekli dosyayı görüntüle 175977
Brahmi Alfebesi : Brahmi Alfabesi, Hint yazı sistemlerinin öncüsü olarak kabul edilen bir alfabedir. Alfabe olarak nitelendirilse de, sayıları yüzden daha fazla olan hece işaretlerinin kullanıldığı bir yazı sistemidir. Dünyada aktif olarak kullanıldığı bilinen en eski yazı sistemlerinden birisidir. Brahmi Alfabesi ile yazılan ilk örneklerin Hindistan’da ve M.Ö.3 yüzyılda yazıldığı bilinmektedir.
Bu alfabenin Türkler açısından önemli olmasının nedeni ise Budist misyonerlerden bu yazı sistemini öğrenmeleri ve kullanmaları olarak gösterilebilir. Hint-Avrupalı Toharlar’ın yanı sıra Sakalar ve Uygur Türkleri Brahmi Alfabesini kullanmıştır. Bu alfabeyi kullanarak Budist öğretilerini anlatmış ve daha çok dini içerikli metinler yazmışlardır. Ama söz konusu olan belgelerin arasında ticari belgeler de bulunmaktadır. Hindistan’da Sanskritçe’yi yazmak için kullanılan bu alfabeyi kendi dillerinde ve yine Sanskritçe yazmak için kullanan diğer Budist topluluklar, alfabede bazı değişiklikler yapmış ve kendi dillerine uyumlu hale getirmişlerdir.
Soldan sağa doğru yazılan bir yazı sistemi olan Brahmi Alfabesi, kökeni kesin olarak bilinmeyen bir alfabedir. Ama kökeni konusunda oluşturulan en kuvvetli teorilerden bir tanesi, tüccarların Güney Arapçanın yazılması için kullanılan Sami alfabelerinden birini Hindistan’a taşımış olduğu şeklindedir. Bu alfabenin Brahmi Alfabesinin kaynağı olduğu savunulmaktadır. Bir başka teori ise Alman Bühler tarafından ortaya atılmıştır ve doğruluk payı yüksek olabilecek bir teori olarak görünmektedir. Buna göre Brahmi alfabesinin kökeni Arami alfabesine dayanmaktadır. Brahmi alfabesinde kullanılan bazı harflerin şekil ve karşıladıkları sesler bakımından söz konusu alfabeyle büyük benzerlik göstermeleri nedeniyle, Brahmi alfabesinin kökeni hakkında ortaya atılan en kuvvetli teorinin bu teori olduğu söylenebilir.
Brahmi alfabesi kullanılarak yazılan Türkçe metinlerin sayısı ise oldukça azdır. Bu metinlerdeki incelemeler sonucunda, özellikle Türkçe ünlüleri yazmak için bazı işaretlerin eklendiği görülmüştür. Uygurca ya da Eski Türk diyalekti olduğu tespit edilen metinlerin sayısı 100 tane kadardır ve bunlar genellikle tıp ve benzeri konulardan oluşan metinlerdir. Tabi Budizm hakkında veya dini konularda yazılmış olan bazı metinleri ayrı olarak tutmak gerekebilir.
Sonuç olarak Brahmi alfabesinin Hindistan dışında kalan bölümlerde daha çok dini bir yazı dili olarak kullanıldığı, nadiren diğer konular hakkında yazılmak amacıyla değerlendirildiği söylenebilir. Tabi bunda Türk ve Orta Asya toplulukları tarafından kullanılması, bu dillerde kullanılan sesli harflerin alfabede bulunmaması etkili olmuş olabilir. Orta Asya’da kullanılan Göktürk alfabesi ya da Uygur alfabesi gibi alfabeler, bu dilleri yazılı hale getirmek için çok daha uygun olan ve kullanılışları çok daha kolay olan alfabelerdir.
Sonuç olarak öğrenilmesi ve kullanılması nispeten zor olan Brahmi alfabesi, doğduğu yer olan Hindistan’da da alfabeyi kullanan diğer topluluklar arasında da fazla kullanılmayan bir alfabe olmuştur. Yine de Budizm ile ilgili bazı metinleri ve felsefik içerikli eserleri yazmak için kullanılan bir yazı sistemi olması nedeniyle, önemli bir alfabe olarak kabul edilebilir.
Ekli dosyayı görüntüle 175978Ekli dosyayı görüntüle 176145
